Over Schrijven 

Cursief schrijven op de basisschool.
 
Bij het werken als leerkracht, remedial teacher en meskertherapeut zijn er regelmatig vragen over het verbonden schrift: “Wat is een goede manier om schrijven aan te leren?” en “Moeten we het nog wel aanbieden?”. Ik heb mijn ervaringen met de verschillende werkwijzen, de praktijk op scholen en de visie van collega’s hier onder samengevat. Belangrijk: één bevinding wil ik alvast voorop stellen:

Onderzoek toont aan dat je beter leert lezen wanneer je de letters en woorden met de hand leert schrijven!

Waarom verbonden (cursief) schrijven?

Op verschillende scholen heeft men afgelopen jaren besloten het verbonden cursieve schrift vaarwel te zeggen en kinderen alleen nog de losse “blok”letters aan te leren.
Volgens de website Operation Education zijn er "ook scholen die beide methodes naast elkaar aanbieden of scholen die kinderen na een aantal jaren van schrijfletters op blokletters laten overstappen. Er worden ook steeds meer lesmethodes voor blokschrift ontwikkeld."
Verder is "(...) op Montessorischolen verbonden schrift juist gangbaar of zelfs verplicht. Op internationale scholen leren kinderen blokschrift; in Amerika is men na jaren van blokschrift weer over aan het stappen op verbonden schrift."

Één van de argumenten voor het losse, rechtopstaande blokschrift is het toenemend gebruik van het toetsenbord door de voortschrijdende digitalisering van de samenleving.
De discussie of en in hoeverre we onszelf afhankelijk laten worden van de technologische mogelijkheden om ons heen is zeker interessant, maar voeren we hier niet.

Wel is het belangrijk onszelf de vraag te stellen welke vaardigheden een kind leert tijdens het verwerven van de kunst van het “aan elkaar” schrijven.
En als we onze kinderen dat niet meer aanleren, hoe gaan we ons er dan van verzekeren dat die vaardigheden dan wel op een andere manier geleerd gaan worden?
Gooi je met het afschaffen van het cursieve schrift misschien een waardevolle en krachtige methode overboord? Wat behelst schrijven eigenlijk allemaal?
 
Wat is schrijven?
Ik wil een boodschap overbrengen aan anderen door tijd en plaats van mij gescheiden,
(er is ook even geen “facetime” :).
Door innerlijk die boodschap uit te spreken selecteer ik wat ik precies ga vertellen.
Daarna ga ik deze (innerlijke) klanken coderen, als ik mijn concentratie even verlies help ik mezelf soms door het even hardop te verwoorden. Al deze klanken kan ik opdelen en coderen, met door afspraken en regels vastgestelde symbolen.
Onder controle van delen van de hersenen die werkgeheugen, motoriek, visus, tonus, taal, lange termijn geheugen, spraak en praxie aansturen maak ik een spoor op papier.
De ontvangers van deze boodschap gaan het weer in omgekeerde volgorde decoderen (lezen!).

Een schat aan oefening en ontwikkeling was nodig om mij deze boodschap over te laten brengen en een berg aan ontwikkeling verbergt zich in het proces van het kinderen leren schrijven. Wie er aandacht voor heeft kan dus ook een schat aan wetenswaardigheden, aanknopingspunten en inspiratie opdoen als je kinderen volgt tijdens dit proces.
Verschillende wetenschappers pleiten er dan ook voor het leren schrijven vooruit te laten gaan op het leren lezen.

En er zijn meer ontwikkelingen die interessant zijn bij dit onderwerp:
Wetenschappelijk vastgesteld: hoe meer verbindingen in de hersenen door nieuwe ervaring hoe beter de hersenen werken. Wetenschappelijk vastgesteld: hersenen van een gealfabetiseerd persoon zien er anders uit dan die van een analfabetisch persoon.
Wetenschappelijk vastgesteld: kinderen die cursief schrijven hebben meer en betere woordbeelden, belangrijk voor vlot lezen. Ze spiegelen minder letters omdat bijvoorbeeld de b en de d er cursief niet symmetrisch uitzien.
Kortom de motoriek, aandacht en taalvaardigheid van het kind zijn zeer gebaat bij het aan elkaar leren schrijven. Daar komt bij dat aan elkaar schrijven uiteindelijk sneller is dan blokletters maken.
 
Voor leerkrachten: Welke methode/volgorde volg je bij het aanvankelijk lezen en schrijven?
Op basisscholen komt het meest voor dat er een uitgebreid leesprogramma start met een leesmethode in gr 3/klas1. Meestal is er een aparte methode voor schrijven. In het begin ligt het accent vaak op het lezen.
Eigenlijk hoef je voor de ideale en veilige manier het (nu nog) gangbare onderwijs niet zo heel veel aan te passen.

In groep 3 start je de eerste periode met het ’s ochtends leren schrijven van een blokletter. De keuze van de letter baseer je op de leesmethode. Later op de dag bied je dezelfde letter aan als cursieve schrijfletter. Dat heeft meteen als voordeel dat de bloklettervorm en de cursieve vorm gekoppeld worden en kinderen later minder verwarring ondervinden omdat de schrijfletters er heel anders uitzien.
Nu het accent op deze vormen van de letters en de koppeling ligt, en de werkwijze bekend is bij de kinderen, start je de leesmethode.
Vanaf dit moment kan je lesdag er dus zo uitzien:
’s ochtends een blokletter, dan een leesles en later op de dag de cursieve letter. Als de schrijfmethode van je school niet gelijk loopt met de leesmethode pas je dit aan naar bovenstaande werkwijze.
Deze dagindeling houdt je zo iedere reguliere schooldag aan, tot alle letters aan bod zijn geweest. Let er op dat kinderen alleen materiaal tegenkomen met de juiste lettertypen en houdt de lichaamshouding en pengreep goed in de gaten. Als de pengreep niet lukt, zou je eigenlijk beter kunnen wachten en oefeningen doen die de fijne en grote motoriek bevorderen.
Houdt er ook rekening mee dat dit voor de kinderen een veeleisende periode is, neem de tijd en vergeet vooral “voor de kerst moeten ze…” adagia. (Regelmatig zien we dat niet ieder kind in groep 3 al klaar is voor lezen en schrijven überhaupt).

Deze intensieve manier van starten met de geletterdheid levert op dat kinderen beter op lezen zijn voorbereid en dat ze minder spiegelen met letters.
Ze kunnen uiteindelijk eerder cursief schrijven. Dus bij aanvang investeer je tijd en energie in een proces dat daardoor later soepeler verloopt en meer oplevert.
Na groep 3 is het belangrijk het verbonden schrift zoveel mogelijk te stimuleren, laat ze het bij alle vakken toepassen en let er op dat kinderen geen foute routines aannemen.

Eduard Knoet, rt leraar.nl ©

(Bron: https://operation.education/onderwijsvraag-7-waarom-verbonden-schrift/geraadpleegd 1-1-2020. Grunsven, W. van & Njiokiktjien, C. (2017). Het schrijven: didactiek en behandeling van stoornissen.)